معرفی 8 مدل از تکنیک‌های کاشی کاری سنتی

کاشی کاری سنتی یکی از هنرهای تزئینی است که از قرن‌ها پیش برای پوشاندن دیوارها و سقف ابنیه‌های مهم در ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. البته امروزه هم استادکاران برای حفظ هنر دیرینه کاشی کاری سنتی، آن را به دیگران آموزش می‌دهند. کاشی کاری سنتی شامل تکنیک‌های مختلفی می‌شود که در ادامه مقاله آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

کاشی کاری سنتی

کاشی کاری سنتی هنری است که از قرن‌ها پیش در ایران شکل گرفته است و در طی ادوار مختلف دستخوش تغییراتی در طرح و رنگ و تکنیک شده است و. با کاشی کاری مدرن امروز تفاوت‌های بسیاری دارد. از کاشی کاری سنتی برای تزئین دیوارها و سقف‌های ساختمان مساجد، دیگر بناهای مذهبی، کاخ‌ها، کاروانسراها، برخی منازل و … استفاده می‌شده است. که امروز هم می‌توانیم برخی آثارخیره‌کننده‌ی به جا مانده از آن‌ها را مشاهده کنیم.

هنر کاشی کاری سنتی در طی دوره‌های مختلف و با روی کار آمدن حکومت‌های مختلف دستخوش تغییراتی شده است. همین امر هم سبب شده کاشی کاری سنتی ایرانی متشکل از تکنیک‌های مختلف باشد.

تکنیک‌های کاشی کاری سنتی

کاشی‌های سنتی با اجرای لعاب بر روی خشت پخته و نقاشی آن‌ها با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف شدید آمده‌اند. رنگ‌های به کار رفته در کاشی‌ها، طرح‌های نقش‌بسته بر آن‌ها رفته رفته دچار تغییراتی شده و انواع تکنیک‌های لعاب تک رنگ، مینایی، زرین فام، معرق، معقلی، مقرنس، مشبک و هفت رنگ پدید آمده‌اند.

لعاب تک رنگ

اولین نمونه‌های کاشی کاری سنتی، مربوط به قرن ششم هجری می‌شوند که کاشی‌هایی ساخته شده از گل با پوششی از جنس خمیر چینی بودند. در این تکنیک سطح کاشی با لعابی تک رنگ از رنگ‌های کرم، آبی فیروزه‌ای یا لاجوردی پوشانده می‌شود.

کاشی کاری مینایی

در تکنیک مینایی کاشی کاری سنتی، کاشی‌ها با طرح‌های اسلیمی، خطوط منحنی، گل و برگ و پرنده نقاشی می‌شوند. استفاده از تکنیک مینایی در اواسط قرن هفتم به اوج خود رسید و از آن در اماکن مذهبی استفاده می‌شد.

کاشی کاری سنتی زرین فام

یکی از تکنیک‌های کاشی کاری سنتی، تکنیک زرین فام می‌باشد. مشخصه اصلی تکنیک زرین فام استفاده از رنگ‌های خاصی مثل طلایی و سبز است. انواع کاشی‌هایی که در تکنیک زرین فام استفاده می‌شوند به شکل ناودانی، نیم ستونی، قالبی برجسته و ستاره هشت‌پر هستند.

تکنیک معرق کاشی کاری سنتی

تکنیک معرق یا گل و بته نیز از قرن هفتم هجری رواج پیدا کرد. در این تکنیک ابتدا کاشی‌ها را به قطعات کوچک و بزرگی می‌شکنند و سپس آن‌ها را بر اساس طرح‌های از پیش تهیه شده، کنار هم می‌چینند و با دوغاب به هم وصل می‌کنند.

زمانی که دوغاب خشک شد و قطعات کاشی به هم چسبیدند، آن‌ها را در سر جای خود روی بنا نصب می‌کنند. از مزیت‌های کاشی کاری معرق می‌توان به زیبایی منحصر به فرد و استحکام آن اشاره کرد.

کاشی کاری سنتی معقلی

کاشی کاری معقلی نیز همانند کاشی کاری معرق از کنار هم قرار دادن تکه‌های کوچک کاشی به وجود می‌آید. در این تکنیک کاشی‌ها به شکل اشکال هندسی مربع، مستطیل، لوزی و مثلث برش می‌خورند.

این تکه آجرها را یا در نما به صورت ترکیبی در کنار آجر به کار می‌برند و یا از کنار هم چیدن آن‌ها برای به تصویر کشیدن حروف و عبارات به خط معقلی استفاده می‌کنند.

تکنیک مقرنس 

تکنیک مقرنس یکی از زیباترین و پیچیده‌ترین تکنیک‌های کاشی کاری سنتی است. نمونه‌های تکنیک مقرنس را به خصوص می توان در گنبد مساجد مشاهده کرد که در آن گنبد حالت لانه زنبوری دارد و به صورت طبق طبقه‌ای بالا رفته است.

کاشی کاری مشبک

در تکنیک کاشی کاری سنتی مشبک نیز از کنار هم چیدن قطعات کاشی استفاده می‌کنند. از کاشی کاری مشبک برای تزئین محراب ‌ها یا به عنوان پنجره‌ در دیوارهای مشرف استفاده می‌شده است. چون وجود حفره‌های کوچک در میان کاشی‌های سبک مشبک باعث ورود نور می‌شده است.

تکنیک هفت رنگ 

از آن جا که روش معرق بسیار زمان بر بود، تکنیک هفت رنگ ابداع شد تا با کشیدن طرح‌ها بر روی قطعات منظم کاشی، به کار سرعت بخشیده شود. در این روش طرح کلی ابتدا روی کاغذی کشیده می‌شد و سپس کاشی‌ها را در کنار هم می‌چیدند و طرح را با ذغال به کاشی‌ها منتقل می‌کردند.

سپس کاشی‌ها بر اساس آن طرح رنگ‌آمیزی و داخل کوره قرار داده می‌شدند. برای این که رنگ‌های مختلف بر روی کاشی هفت رنگ با هم ادغام نشوند، از منگنز و دنبه استفاده می‌کرده‌اند.

کلام آخر

کاشی کاری سنتی یکی از هنرهای قدیمی ایرانی است که از آن برای پوشاندن و تزئین سقف و دیوار بناهای مهم، به خصوص بناهای مذهبی، استفاده می‌کرده‌اند. در طول زمان سبک‌ها و تکنیک‌های مختلفی برای کاشی کاری سنتی به وجود آمده که عبارتند از لعاب تک رنگ، مینایی، زرین فام، معرق، معقلی، مقرنس، مشبک و هفت رنگ.