خشت و آجر دو مصالح ساختمانی بسیار شبیه هم هستند که اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند. در این مقاله قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که تفاوت خشت و آجر چیست. در همین راستا نیز نیاز است که ابتدا تعریف دقیقی از هرکدام آن‌ها ارائه کنیم، تا بعد از داشتن ذهنیتی درست، به تفاوت خشت و آجر بپردازیم.
معرفی خشت
خشت از مصالح ساختمانی است که در گذشته و به خصوص در ساخت خانه‌های روستایی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. خشت به شکل بلوک‌هایی متشکل از خاک رس است و در ابعاد مختلف تولید می‌شود. ماده ی اصلی در تولید خشت، خاک رس است. البته می‌توان از ترکیب خاک رس، کاه و خرده سنگ یا خاک رس معدنی نرمشده و شکر سنگ نیز استفاده کرد.
برای تولید خشت، ترکیب مورد نظر را با آب مخلوط کرده تا گل به دست بیاید. سپس گل را در قالب می‌ریزند و فشار می‌دهند تا همه‌ی خشت‌ها شکلی واحد و یکپارچه داشته باشند. سپس خشت‌های قالب خورده را در برابر نور آفتاب قرار می‌دهند تا خشک شوند. که این سهولت تولید خشت، یکی از دلایل پایین بودن قیمت آن است.
از آن جا که عموما ابعاد خشت‌ها بزرگ است، دیوارهای خشتی قطر زیادی دارند و به همین دلیل هم در برابر حرارت و برودت عایق هستند. خشت‌ها در مناطق خشک مقاومت بالایی دارند، اما در مناطقی که رطوبت آن‌ها بالاست، به دلیل این‌که گل خشت رطوبت را به خود جذب می‌کند، به سرعت مستهلک و فرسوده می‌شوند. از همین رو لازم است در صورت تمایل برای استفاده از خشت در مناطق مرطوب، آن‌ها را اندود و روکش کرد.
روش‌های ساختن خشت
خشت یکی از مصالح قدیمی است که در هر منطقه، بنا به شرایط همان جا و با مواد موجود در آن منطقه تولید می‌شود. یک تفاوت خشت و آجر در نحوه ساخت آن‌هاست. برخی از موادی که در ساختن خشت استفاده می‌شدند عبارتند از:
- خاک رس همگن و آب، که معمول‌ترین روش ساخت خشت است و موا مذکور را پس از ترکیب و ورز دادن قالب می‌زندن و در آفتاب خشک می‌کردند.
- خاک رس معدنی نرمشده، شکر سنگ و آب
- خاک رس مرغوب، کاه، خرده سنگ و آب. وجود کاه در این نوع خشت کمک می‌کند تا انسجام خاک بیشتر شود و خرده سنگ نیز به افزایش مقاومت خشت کمک می‌کند.
- خاک‌های مرغوب حاصله از ساختمان‌های تخریب‌شده نیز در صورت داشتن سنگ‌های ریز و درشت می‌توانند برای ساخت خشت استفاده شوند.
- خاک رس، موی بز و آب نیز می‌تواند ترکیب خوبی برای ساخت خشت باشد. اضافه کردن موی بز کمک می‌کند تا خشت کمتر ترک بخورد.
- از ترکیب خاک رس، پشم شتر و آب نیز می‌توان برای ساخت خشت استفاده کرد.
- خاک رس، پوست برنج شلتوک و آب از دیگر ترکیبات ساخت خشت است. که پوست برنج شلتوک از ترک خوردن خشت جلوگیری می‌کند.
- الیاف درخت خرما را نیز می‌توان با خاک رس و آب مخلوط کرد. که به این نوع خشت ساز و دار می‌گویند.
- کلوش خردشده ساقه‌ی برنج، خاک رس و آب خشت منسجم و مقاومی تشکیل می‌دهد.
معرفی آجر
آجر از دیگر مصالح ساختمانی است که همانند خشت عمدتا از خاک رس تشکیل شده و آن را قالب‌گیری می‌کنند. تفاوت خشت و آجر در این است که آجر را پس از قالب‌گیری، به جای آفتاب، در کوره می‌گذارند تا پخته شود. برای تولید آجر نیز می‌توان از قالب‌های مختلفی استفاده کرد که در نتیجه ابعاد آجر به دست آمده متفاوت خواهد بود.
آجرهای قدیمی متشکل از خاک رس و آب بودند که با گذشت زمان ترکیبات دیگری نیز به آن‌ها اضافه شد و انواع مختلف آجر به وجود آمد. شما می‌توانید برای شناخت انواع آجر بر روی لینک کلیک کنید.
کاربرد آجر هم در اجرای نما، هم در دیوارچینی، هم در ساخت کف و هم در ساخت سقف و طاق است. البته امروزه عمده کاربرد آجر بیشتر همان دو مورد اول (نما و دیوارچینی) است. از هر کدام از آجرها می‌توان به مقصود خاصی استفاده کرد. البیه این تعدد انواع گاهی اوقات منجر به سردرگمی می‌شود که مثلا برای دیوارچینی آجر ساده بهتر است یا سوراخ دار؟
تفاوت خشت و آجر چیست؟
حال که با خشت و آجر به صورت جداگانه آشنا شدید، می‌توانیم به بررسی تفاوت خشت و آجر بپردازیم. گفتیم که خشت و آجر بسیار شبیه هم هستند و یکی از تفاوت‌های ظریف میان آن‌ها این است که آجر در کوره خشک می‌شود و خشت، در جلوی آفتاب. در ادامه تفاوت خشت و آجر در استحکام و ساختمان‌سازی را بیان می‌کنیم.
تفاوت خشت و آجر در استحکام
شاید بتوان گفت که مهم‌ترین تفاوت خشت و آجر در استحکام آن‌ها می‌باشد. آجرها به دلیل این که در کوره پخته می‌شوند، از استحکام بالاتری نسبت به خشت‌ها برخوردار خواهند بود. البته خود آجرها هم برای ساختمان‌های کمتر از 4 طبقه توصیه می‌شوند. و در همان ساختمان‌ها نیز می‌بایست با زیرسازی مناسب و استفاده از شناژ روی کرسی‌چینی و زیرسقف‌ها، مقاومت آجر را در برابر عواملی مثل زلزله بالا برد.
در مقابل خشت‌ها در برابر نیروهایی مانند زلزله مقاومت بسیار پایینی دارند و امروزه در ساختمان‌سازی مناطق شهری از آن‌ها اصلا استفاده نمی‌شود. و شاید تنها بتوان خانه‌های خشتی را در مناطق روستایی مشاهده کرد. ساختمان‌های ساخته شده با خشت نباید بیشتر از یک طبقه باشد و از خشت نباید در مناطق زلزله خیز و دارای آب و هوای مرطوب استفاده کرد.
تفاوت خشت و آجر در ساختمان‌سازی
همان طور که توضیح دادیم از تفاوت خشت و آجر این است که ساختمان‌های خشتی نباید بیشتر از یک طبقه باشند.ساختمان‌های آجری را می‌توان تا 4 طبقه هم ساخت. اسکلت ساختمان‌های ساخته شده با آجر، از آجر می‌باشد و برای سقف آن‌ها در ایران عموما از پروفیل‌های آجری طاق ضربی یا سقف تیرچه بلوک استفاده می‌شود.
برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های آجری در برابر عواملی همچون زلزله، بر در کرسی چینی و زیر سقف از شناژها استفاده کرد. در این ساختمان‌ها دیوارهای حمال طبقات مختلف می‌توانند روی هم قرار بگیرند و گاهی اوقات همین دیوارهای حمال می‌توانند دیوار جداکننده نیز باشند. که البته باید در نظر داشت که عرض این دیوارهای حمال باید حداکثر 35 سانتی متر باشد.
ساختمان‌های خشتی در دنیای امروزه دیگر جایی ندارند و شاید به تعداد اندکی در مناطق روستایی کم برخوردار دیده شوند که دسترسی به مصالح روز سخت است. اسکلت این ساختمان‌ها از همان خشت خام و گل است. ساختمان‌های خشتی به خاطر مقاومت بسیار پایین خشت باید حداکثر همان یک طبقه را داشته باشند.
کلام آخر
شاید بتوان آجر را نوعی خشت پیشرفته دانست. چرا که ظاهر و ماده اولیه‌ی ساخت آن‌ها به هم شباهت دارد و تفاوت خشت و آجر از نحوه خشک شدن آن‌ها نشأت می‌گیرد. که خشت در مقابل نور خورشید خشک می‌شود و آجر در ک.ره‌های آجرپزی. خشک شدن یا به اصطلاح پختن آجر در کوره باعث می‌شود تا مقاومت آن‌ها افزایش یابد و حتی شاید بتوان گفت هرچه آجر پخته‌تر شود مقاومت آن بیشتر خواهد بود.
به خاطر مقاومت پایین خشت نمی‌توان از آن در ساخت ساختمان‌های بیش از یک طبقه ساخت و از آن‌ها در مناطق مرطوب یا زلزله خیز نباید استفاده شود. اما از آجر در ساخت ساختمان‌هایی تا 4 طبقه می‌توان استفاده کرد.
