آجر از قدیمیترین مصالح ساختمانی است و همچنان یکی از پرکاربردترین گزینهها در صنعت ساختوساز ایران به شمار میرود. آجرها به شکل بلوکهایی مکعب مستطیل و عمدتاً ساخته شده از خاک رس به همراه موادی دیگر هستند. از آجر در بنایی و برای ساخت دیوارها، نما، کف و دیگر بخشهای سازه استفاده میشود.
تنوع بالای آجر از نظر نوع، ابعاد، کاربرد و قیمت باعث شده است که انتخاب آن نیازمند شناخت دقیقتری باشد. آجرها در ابعاد و انواع گوناگون و بر اساس ضوابطی خاص تولید میشوند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
اگر شما نیز قصد خرید آجر برای پروژههای ساختمانی خود را دارید، سیوان لند بهعنوان بزرگترین بازار آنلاین صنعت ساختمان، امکان خرید آنلاین انواع آجر (از جمله آجر سفال، فشاری، نسوز نما، لفتون و سهگل) از سراسر ایران را برای شما فراهم آورده است. برای خرید یا اطلاع از قیمت انواع آجر کافی است برروی تصویر زیر کلیک کنید.
آجر چیست؟
آجر یکی از مصالح ساختمانی است که عمدتاً از خاک رس ساخته شده و از آن برای ساخت دیوار، کف و نمای ساختمان استفاده میشود. آجرها به شکل بلوکهایی منظم تولید میشوند و به وسیله ملاتهایی مانند ملات ماسه سیمان یا ملاتهای سنتی به هم میچسبند. این مصالح سالهاست که به عنوان یکی از پایهایترین مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار میگیرد و هنوز هم با وجود مصالح نوین، جایگاه خود را حفظ کرده است.
در گذشته آجرها به صورت دستی ساخته و در مقابل آفتاب خشک میشدند، اما امروزه آجرها در کارخانهها و با ماشینآلات صنعتی تولید شده و در کورههای آجرپزی با دمای کنترلشده پخته میشوند.
مقاومت آجر در برابر آتش و اندازههای خاصش، باعث تمایز آن از دیگر مصالح شده است. آجرها به دلیل پخت در دمای بالا، در برابر آتش مقاوم هستند و این ویژگی آنها را به گزینهای ایمن برای ساختمانسازی تبدیل کرده است.
سایز خاص آجرهای سنتی که متناسب با اندازه دست بود، باعث میشد فرایند آجرچینی با سرعت و دقت بیشتری انجام شود. علاوه بر این، آجرهای کوچکتر در هنگام خشک شدن یا پخت، کمتر دچار ترکخوردگی یا شکستگی میشدند.
امروزه آجرها در انواع و ابعاد مختلف تولید میشوند و برای کاربردهای متنوعی مورد استفاده قرار میگیرند. در گذشته آجرها بلوکهایی خشتی و ساده ساخته شده از خاک رس بودند، اما با گذشت زمان و پیشرفت فناوری، مواد دیگری مانند فلدسپات، سولفات، سنگ آهک، ماسه، سیلیس و آلومین نیز به ترکیب آنها اضافه شد. این تغییرات باعث بهبود کیفیت، افزایش تنوع و گسترش کاربرد آجر در پروژههای ساختمانی شده است.
ساخت آجر
در حالت کلی برای ساخت انواع آجر ابتدا مواد خام را از معادن استخراج میشود. این مواد پس از استخراج آسیاب شده و به شکل خاک نرم درمیآیند. سپس مواد آسیابشده غربال میشوند تا ذرات درشت جدا شده و ترکیب نهایی یکنواختتر شود. در نهایت مواد اولیه با مقدار مشخصی آب ترکیب شده و مادهای خمیری به دست میآید که پایه اصلی تولید آجر است.
برای ساخت آجر از سه فرایند اصلی استفاده میشود: گل نرم، گل سفت و پرس خشک.
در فرایند گل نرم که قدیمیترین روش نیز هست، خاک رس نسبتا مرطوب داخل قالبهای مستطیلی شکل ریخته و فشرده میشود. برای جلوگیری از چسبیدن گل به قالب، قالبها پیش از قالبگیری در آب فرو برده میشوند. به همین دلیل به آجرهای تولیدشده با این روش، آجرهای آبخورده نیز گفته میشود.
در فرایند گل سفت، امکان تولید آجر در حجم بالا، زمان کمتر و هزینه پایینتر فراهم میشود. در این روش خاک رس ابتدا از دستگاه خلا عبور داده میشود تا حفرههای هوای آن از بین برود. سپس گل رس به صورت یک قالب مستطیلی بزرگ از دستگاه اکسترودر خارج شده و توسط سیمهای مخصوص در اندازههای مشخص برش میخورد. آجرهای تولید شده با روش گل سفت از نظر ابعاد و شکل بسیار یکنواخت هستند.
در نهایت، روش پرس خشک برای گلهایی به کار میرود که در حین خشک شدن زیاد منقبض میشوند. در این فرایند، خاک رس با مقدار کمی آب ترکیب شده و سپس تحت فشار بسیار بالا درون قالب فشرده میشود. آجرهای تولید شده از هر یک از این روشها، پس از قالبگیری، برای خشک شدن اولیه و سپس پخت نهایی آماده میشوند.
پخت آجرها
در گذشته برای پخت آجر از کورههای سنتی استفاده میشد. آجرها در این کورهها چیده شده، روی آنها با خاک رس پوشانده میشد و سپس در زیر آنها با هیزم آتش روشن میکردند. آجرهایی که به این روش ساخته میشدند، بر اساس نزدیک بودن به آتش، هرکدام مقدار متفاوتی دما دریافت میکرده و همین امر باعث تفاوت ویژگیهای آنها میشد.
به این ترتیب که آجرهایی که بیش از حد به آتش نزدیک بودند، بیش از اندازه پخته یا اصطلاحاً سوخته میشدند و به دلیل رنگ تیره، معمولاً برای نمای بیرونی مناسب نبودند. آجرهایی که یک قدم از آتش دورتر بودند، پخت یکنواختتری داشتند و به دلیل مقاومت بالا، برای نما استفاده میشدند. آجرهای نرمتر نیز اغلب به عنوان آجر پشتیبان در قسمتهای داخلی ساختمان کاربرد داشتند.
امروزه کورههای مدرن جایگزین کورههای سنتی شدهاند. این کورهها معمولاً به صورت کورههای دورهای یا کورههای تونلی هستند. در کورههای دورهای آجرها دسته دسته درون کوره قرار داده میشوند و بعد از پخت هر دسته، آن را خارج و دستهی جدید را برای پخت درون کوره میگذارند.
کورههای تونلی نیز مانند یک تونل هستند و آجرها بر روی ریلی از زیر این تونل میگذرند. آجر خام از یک سمت وارد کوره شده و پس از طی مراحل خشک شدن و پخت، از سمت دیگر به صورت آجر پخته خارج میشود. در هر دو مدل کوره، بعد از ورود آجرها ابتدا آب آنها گرفته میشود، سپس در معرض دمایی بین 1000 تا 1300 درجه قرار میگیرند تا پخته شوند.
مزایای آجر
مزایای متعدد آجرها باعث شده است که از دیرباز تا کنون همچنان یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی باشند. برخی از مزایای آجر عبارتند از:
- مقاومت بالا در برابر فشار و یخزدگی
- غیرقابل احتراق بودن و مقاومت مناسب در برابر آتش
- جذب و ذخیره حرارت و کمک به تعادل دمایی ساختمان
- عدم انبساط و انقباض شدید در اثر تغییرات دما
- امکان بازیافت و استفاده مجدد
- تنوع بالا در رنگ، بافت و کاربرد
دستهبندی آجر
آجرها بر اساس ماده خام اصلی به کار رفته در آنها به دستههای آجر رسی، شیلی و شیستی، مارنی، ماسه آهکی، بتنی، نسوز و ضد اسید تقسیم میشوند. در دستهبندی دیگری، آجرها را به دو گروه آجرهای رسی و غیر رسی تقسیم میکنند. وجود انواع مختلف، باعث تفاوت در قیمت آجر شده است.
آجرهای رسی خود شامل آجرهای دستی، آجرهای قزاقی، آجرهای فشاری، آجرهای صنعتی، آجرهای سوراخ دار، آجرهای توپر و آجرهای نسوز هستند. آجرهای غیر رسی نیز به دستههای آجر ماسه آهکی و آجر بتنی تقسیم میشوند. طبق استاندارد شماره 7 ایران، آجرهای رسی را بر اساس کارکرد آنها میتوان به 7 دسته تقسیم کرد.
با این تفاسیر، دستهبندی آجر که در بازار مصالح ساختمانی شناختهشده است، به صورت زیر میباشد:
- آجر سفال: پرکاربردترین نوع آجر برای دیوارچینی که به دلیل وزن کم و سرعت اجرای بالا محبوب است. (مشاهده انواع آجر سفال در سیوان لند)
- آجر فشاری (گری): همان آجرهای سنتی که مقاومت فشاری بالایی دارند و در زیرسازی و سفتکاری استفاده میشوند. (مشاهده انواع آجر فشاری در سیوان لند)
- آجر لفتون (سوراخدار): دارای سوراخهایی برای نفوذ ملات و پودر سنگ که باعث افزایش استحکام دیوار میشود. (مشاهده انواع آجر سفال در سیوان لند)
- آجر نسوز: ساخته شده از خاک چینی و مواد معدنی خاص که تحمل دمای بسیار بالایی دارد و در نمای ساختمان و شومینه کاربرد دارد. (مشاهده انواع آجر سفال در سیوان لند)
- آجر دکوراتیو: انواع آجرهای فانتزی و هلندی که برای طراحی داخلی و دیوارهای تزیینی استفاده میشوند.
کاربرد آجر در ساختمانسازی
آجر بسته به نوع و مشخصات فنی، در بخشهای مختلف ساختمان مورد استفاده قرار میگیرد. از آجرهای توکار برای دیوارچینی داخلی و از آجرهای نما برای پوشش بیرونی ساختمان استفاده میشود. آجرهای مهندسی در قسمتهای باربر و آجرهای نسوز در فضاهایی مانند شومینه، کوره و دیوارهای در معرض حرارت کاربرد دارند. شناخت صحیح کاربرد آجر، نقش مهمی در افزایش دوام و کاهش هزینههای ساخت دارد.
ضوابط و استانداردهای آجر
طبق استاندارد ملی ایران، شماره 7 (آجر رسی – ویژگی و روش آزمون) و استاندارد ملی ایران، شماره 1162 (خاک رس جهت ساخت آجر رسی – ویژگیها و روشهای آزمون) آجرهای رسی، شیلی و شیستی باید بر طبق ضوابط و استانداردهای خاصی ساخته شوند که عبارتند از:
- این آجرها باید کاملا پخته، یکنواخت و سخت باشند.
- مقاومت فشاری، میزان جذب آب و سایر ویژگیهای آجرها باید با استاندارد ملی ایران شماره 7 منطبق باشد.
- آجرهای مهندسی درجه 1 باید حداکثر جذب آبی برابر با 12% و آجرهای مهندسی درجه 2 باید حداکثر جذب آبی برابر با 16% داشته باشند.
- حداکثر جذب آب آجرهای نما درجه 1 باید 18% و آجرهای نما درجه 2 باید 21% باشد.
- آجرهای مهندسی درجه 1 باید حداقل میانگین مقاومتی برابر با 35 مگاپاسکال و آجرهای مهندسی درجه 2 باید حداقل میانگین مقاومتی برابر با 25 مگاپاسکال داشته باشند.
- حداقل مقاومت آجرهای نما درجه 1 باید 14 مگاپاسکال و آجرهای نما درجه 2 باید 12 مگاپاسکال باشد.
- حداقل مقاومت آجر توکار باربر باید 8 مگاپاسکال و آجر توکار غیرباربر باید 4 مگاپاسکال باشد.
- مصرف آجرهای قدیمی تنها در صورتی مانع ندارد که کاملا تمیز باشند و ویژگیهای استاندارد را داشته باشند. با این حال بهتر است که از آنها در پشت کار و با آجرهای نو استفاده کرد.
- استفاده از تکه آجر نیمه، سه قد، چارک و کلوک برای قسمتهای درونی و پشت کار در صورتی که امکان استفاده از آجر کامل مقدور نباشد، مانعی ندارد.
- استفاده از آجرهای ترکدار، کج و معوج و گود و برجستهای که گودی و برجستگی آنها بیش از 5 میلیمتر نباشد، به شرطی مانعی ندارد که مقدار آنها از 20% کل آجرها بیشتر نشود.
- از آجرهایی که ترک جزئی دارند تنها در پشت کار میتوان استفاده کرد.
استانداردهای مربوط به ایمنی، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی
برای حفظ محیط زیست توجه شود که در عملیات کارگاهی مانند اندازه کردن، برش، ساب حداقل دور ریز انجام شود. توصیه می شود، برای کاهش دور ریز از آجرهای نیمه و سه چهارم تولید شده در کارخانه استفاده شود.
استانداردهای مربوط به سازگاری
برای شستن اجزای آجرهای چیده شده با ملات سیمانی نباید از آب شور استفاده کرد. همچنین بر روی این آجرها، به خصوص در مناطق مرطوب، نباید گچ پاشید. در هنگام ساختن ساختمان، نباید مصالحی که در برابر رطوبت خراب میشوند را بر روی آجر قرار داد.
استانداردهای مربوط به بستهبندی، حمل و نگهداری
برای بسته بندی آجرهای مهندسی باید آنها را روی پالت چوبی قرار داد و با نایلون پوشاند. به دلیل شکننده بودن آجرها، باید بارگیری، حمل و تخلیه بار آنها با دقت فراوان انجام شود تا ضایعات به حداقل برسد. آجرها را باید مجزا از هم و در محلی سرپوشیده و تمیز دستهبندی کرد و آنهارا از خاک و مواد مضر و رطوبت و برف و یخ دور نگه داشت.
جمع بندی
در این مقاله به بررسی این موضوع پرداختیم که آجر چیست. آجر یکی از قدیمیترین مصالح ساختمانی است که به شکل بلوکهایی است که عمدتا از خاک رس ساخته شده است. روش ساخت و مواد به کار رفته در آن از گذشته تا کنون دستخوش تغییرات زیادی شده است و همین امر نیز باعث پدید آمدن انواع مختلفی از آجرها شده است. در هنگام استفاده از آجر باید به ضوابط مشخص شده در استاندارد ملی ایران توجه کرد.
