کارخانه ذوب آهن اصفهان بزرگ‌ترین تولید کننده ریل و فولاد ساختمانی و صنعتی در ایران است. کارخانه ذوب آهن که فعالیت خود را از سال 1346 آغاز کرد، با مساحتی حدود 200 کیلومتر و سالانه ظرفیت تولید 3.6 میلیون تن محصول نهایی دارد. در ادامه این مقاله تاریخچه کارخانه ذوب آهن و محصولات آن را بررسی خواهیم کرد.
تاریخچه کارخانه ذوب آهن اصفهان
کارخانه ذوب آهن اصفهان به دست مهندسین روسی احداث شد. در پی توافقاتی که در سال 1344 بین ایران و شوروی صورت گرفت، شوروی کارخانه ذوب آهن اصفهان و ماشین‌سازی اراک را در برابر دریافت گاز از ایران، تاسیس کرد. اما قبل‌تر از آن و در اوایل شروع دوره پادشاهی رضاشاه پهلوی، کارشناسان آلمانی شرکت کروپ برای احداث کارخانه ذوب آهن به اصفهان آمده بودند.
رضاشاه پهلوی به این خاطر تصمیم به تاسیس این کارخانه گرفته بود که بتواند ریل‌های مورد نیاز برای احداث خط ریل راه‌آهن سراسری را تولید کند. کارشناسان آلمانی هزینه ساخت این کارخانه را 12 میلیون تومان تخمین زدند، که این مبلغ برای دولت ایران به صرفه نبود. به همین دلیل نیر ایران تصمیم گرفت که ساخت راه‌آهن سراسری را با ریل‌های وارداتی شروع کند و در کنار آن نیز ذوب آهن کوچک‌تری تاسیس کند.
هزینه ساخت این کارخانه ذوب آهن کوچکتر حدود 4 میلیون و نیم برآورد شد و زمان ساخت آن هم 5 سال. در سال 1317 بود که کارخانه ذوب آهن کرج از کروپ آلمانی خریداری شد. تا شهریورماه 1320 حدود هشت هزار تن از ماشین آلات آن تامین و ساختمان آن در حال احداث بود که با اشغال ایران، ادامه فعالیت ساخت و تامین این کارخانه متوقف شد و این کارخانه هیچ وقت ساخته نشد.
نهایتا در سال 1344 ایران با شوروی توافقاتی کرد و ساخت کارخانه ذوب آهن، به نام کارخانه ذوب آهن آریامهر در شمال شهرستان لنجان در جنوب غربی اصفهان، از سر گرفته شد. احداث این کارخانه در سال 1346 با بخش‌های آگلومراسیون، کک‌سازی و کوره‌ی بلند شماره 1 آغاز و در سال 1350 این بخش‌ها به بهره‌برداری رسید. در این زمان در کارخانه تنها چدن تولید می‌شد، که در سال 1351 بخش فولادسازی و نورد نیز به بهره‌برداری رسید.
فازهای کارخانه ذوب آهن اصفهان
اشاره کردیم که در فعالیت کارخانه در سال 1346 با تولید چدن آغاز و در سال 1350 به بهره‌برداری رسید. پس از آن هم بخش‌های مربوط به تولید محصولات فولادی تکمیل شدند و ظرفیت کارخانه در سال 1351 به تولید 550 هزار تن محصول رسید. بعد از آن هم کوره‌ی بلند شماره 2 احداث شد تا ظرفیت کارخانه به یک میلیون و نهصد هزار تن برسد و نهایتا در سال 1357 ساخت مجتمع چدن به پایان رسید.
محصولات کارخانه ذوب آهن اصفهان
محصولات تولیدی توسط کارخانه ذوب آهن اصفهان را می‌توان در سه دسته فولاد ساختمانی، فولاد صنعتی و فراورده‌های فرعی دسته بندی کرد.
فولاد ساختمانی
ذوب آهن اصفهان اولین تولید کننده تیرآهن بال نیم پهن موازی و بال پهن موازی در ایران بوده است. امروزه تمامی تیرآهن‌های این کارخانه با علامت اختصاری Esco نشان شده‌اند. مقاطع فولادی ساختمانی تولید کارخانه ذوب آهن اصفهان عبارتند از:
- تیرآهن بال نیم‌پهن موازی در اندازه‌های 120 تا 300 میلی‌متر و تیرآهن بال‌پهن موازی H در سایز 160 میلی‌متر.
- انواع نبشی‌های بال مساوی در اندازه‌های 80، 90 و 100 میلی‌متر.
- انواع ناودانی در اندازه‌های 140 و 160 میلی‌متر.
- انواع میلگرد‌های ساده و آجدار از سایز 5.5 تا 32 میلی‌متر، به صورت شاخه‌ای و کلاف.
- انواع میلگرد ساده از اندازهٔ 32 میلی‌متر به بالا.
- انواع چهارگوش 100*100۰ تا 250*250 میلی‌متر.
- ریل U33: این ریل در سال 1387 برای نخستین بار در خاورمیانه در شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان تولید شد.
- ریل UIC60
فولاد صنعتی
فولادهای صنعتی ساخت کارخانه ذوب آهن اصفهان با علامت‌های -B USD7, RSD7, RST34-2, C67, 70CR2, CK45, CK35 و SWRH27 مشخص میشوند. انواع فولاد صنعتی ساخت کارخانه اصفهان عبارتند از:
- مفتول الکترود
- مفتول فنر
- مفتول سیم طوقه
- مفتول کششی
فراورده‌های فرعی
به جز فراورده‌های ساختمانی و صنعتی ساخت کارخانه ذوب آهن اصفهان، این کارخانه یک سری محصولات فرعی نیز تولید میکند. از این دسته محصولات می‌توان به چدن جامد، قطران، زایلین، تولوئن، سولفات آمونیوم، زغال کک، سرباره کوره بلند، لجن صنعت، آهک، اکسیژن و ازت مایع و گوگرد اشاره کرد.
صادرات کارخانه ذوب آهن
قسمتی از محصولات کارخانه ذوب آهن به کشورهای دیگر، به خصوص کشورهای همسایه شامل ازبکستان، پاکستان، عراق و ترکمنستان صادر میشود و بیشترین سود این کارخانه نیز از همین روش است. ذوب آهن اصفهان به جز کشورهای همسایه به کشورهای دیگر مانند سوریه نیز صادرات دارد که این کار را از طریق کشور عراق و از مرزهای بیله‌سوار، آستارا، جلفا و پل‌دشت انجام می‌دهد.
کارخانه ذوب آهن در سال 1398 چیزی حدود 1 میلیون و 154 هزار تن محصول به کشورهای دیگر صادر کرده است، که نسبت به سال پیش از آن افزایش 28 درصدی داشته. این کشور در سال 1399حدود 613 هزار تن چدن مذاب تولید کرده و فروش آن در سه ماهه اول همان سال در ایران بالغ بر 590 هزار تن بوده است.
کارگاه‌های کارخانه ذوب آهن
کارخانه ذوب آهن اصفهان از مجموعه‌ای از کارگاه‌های مختلف تشکیل شده است که هر کدام به تولید محصولی خاص اشتغال دارند. برخی از این کارگاه‌ها به شرح زیر هستند:
- فولادسازی؛ که خود شامل کارگاه‌های آهن قراضه، کانورتور، سرباره، تعمیر پاتیل، ریخته‌گری و شمش میشود.
- نیروگاه‌ها؛ که شامل نیروگاه مرکزی، نیروگاه حرارتی، نیروگاه 110 مگاواتی و نیروگاه گازی است. این نیروگاه‌ها به تولید برق، بخار و … می‌پردازند.
- کارگاه تولید اکسیژن
- کارگاه تولید کک و مواد شیمیایی
- کارگاه آگلومراسیون
- کارگاه‌های مورد 300، 350، 500 و 650
- کارگاه خط ریل آهن
- کارگاه‌های نت مکانیک؛ که برای تعمیرات و نگهداری مکانیک هستند و شامل کارگاه‌های 47، 48، 51 و … میشوند.
- کارگاه‌های نت راه و ساختمان؛ که برای نگهداری و تعمیرات راه و ساختمان هستند و شامل کارگاه تولید قطعات بتنی پیش ساخته، کارگاه تولید بتن آماده، کارگاه نجاری، کارگاه آهنگری، کارگاه شیشه‌بری و … میشوند.
کلام آخر
کارخانه ذوب آهن اصفهان یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های ایران است و در حوزه تولید فولاد ساختمانی و صنعتی و محصولات وابسته فعالیت دارد. این کارخانه در سال 1346 شروع به فعالیت کرد و توسط مهندسان روسی تاسیس شد. در طی زمان کارگاه‌های مختلفی به این مجموعه اضافه شدند و ظرفیت تولید آن افزایش یافت. امروزه بخشی از تولیدات کارخانه ذوب آهن اصفهان به کشورهای دیگر صادر میشود و قسمت زیادی از سود این کشور نیز از همین راه است.
