سایز میلگرد از فاکتورهای مهم قابل توجه هنگام خرید میلگرد است. چرا که هر سایز میلگرد مقاومت مشخص و در نتیجه کاربرد خاص خود را دارد. از همین رو لازم است که مهندسان عمران با انواع سایز میلگرد و نحوه تشخیص سایز میلگرد آشنا باشند.
دلیل اهمیت سایز میلگرد
همانطور که گفتیم میلگردها با سایزهای مختلف مقاومت متفاوتی دارند و همین‌امر هم باعث میشود که کاربرد میلگردها با هم متفاوت باشد. برای مثال بعضی از میلگردها در فونداسیون کاربرد دارند، بعضی به عنوان میلگرد بستر، بعضی در راه‌پله‌ها و … . بنابراین تشخیص سایز میلگرد برای مهندسان از اهمیت بالایی برخوردار است.
هم‌چنین یکی از مواردی که عموما مهندسان ناظر آن را بررسی می‌کنند همین اندازه‌ی میلگرد است. اندازهگیری میلگرد به مهندسان ناظر کمک می‌کند که وزن آن و در مرحله بعد وزن کلی سازه را محاسبه کنند و بررسی کنند که آیا میلگرد استفاده شده استحکام و مقاومت کافی را برای سازه دارد یا نه؛ که در بعضی مواقع اگر بخشی از سازه استحکام کافی نداشت میتوان از کاشت میلگرد استفاده کرد.
انواع سایز میلگرد
در ایران میلگردها بر اساس استاندارد دین (DIN)، که استانداردی روسی است، تولید می‌شوند. پرکاربردترین سایزهای میلگرد، سایز 8 تا 32 هستند. در ایران بزرگترین سایز میلگرد با قطر 40 میلی‌متر و کوچکترین قطر میلگرد 8 میلی‌متر است. اما به طور کلی میلگردها از قطر 8 میلی‌متر تا 290 میلی‌متر وجود دارند.
جدول سایز میلگرد
در کتابی به نام جدول اشتال میلگرد اطلاعات مختلف میلگردها نظیر سطح مقطع، شعاع ژیراسیون، ضخامت و … بر اساس سایز میلگرد آورده شده است. در این کتاب میلگردها به دو دسته‌ی با قطر استاندارد و با قطر غیراستاندارد تقسیم شده‌اند. در جدول سایز میلگرد که در زیر آمده است، سایزهای متعارف میلگرد تولیدی در ایران را مشاهده می‌کنید.
| سایز میلگرد | قطر زمینه | رواداری قطر | وزن طولی | قطر خارجی | سطح مقطع | |
| حداقل | حداکثر | |||||
| 8 | 7.5 | 0.366 | 0.427 | 9 | 50.3 | |
| 10 | 9.3 | 0.581 | 0.653 | 11.3 | 78.5 | |
| 12 | 11 | 0.838 | 0.941 | 13.5 | 113 | |
| 14 | 13 | 0.3+ | 1.152 | 1.271 | 15.5 | 154 |
| 16 | 15 | 0.5- | 1.505 | 1.695 | 18 | 201 |
| 18 | 17 | 1.905 | 2.100 | 20 | 254 | |
| 20 | 19 | 3.352 | 5.594 | 22 | 314 | |
| 22 | 21 | 0.4+ | 2.834 | 3.129 | 24 | 380 |
| 25 | 24 | 0.5- | 3.702 | 4.004 | 27 | 491 |
| 28 | 26.5 | 0.4+ | 4.644 | 5.023 | 30 | 616 |
| 32 | 30.5 | 0.7- | 6.067 | 6.562 | 34.5 | 804 |
سایز مناسب میلگرد در ساختمان سازی
همان طور که در جدول فوق مشاهده کردید، میلگردها در سایزهای متنوعی تولید می‌شوند. از میان این سایزها، پرکاربردترین آنها برای ساختمان‌سازی در ایران، سایزهای 12، 14 و 16 هستند. که هرچه سایز بیشتر میشود، مقاومت میلگرد نیز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین انتخاب سایز مناسب میلگرد می‌تواند مقاومت لازم ساختمان را تضمین کند.
نحوه‌ی تشخیص سایز میلگرد
در کارگاه‌های ساختمانی که سایزهای مختلف میلگرد در کنار هم انبار شده‌اند، گاهی تشخیص سایز میلگردها کار دشواری است. چون به عنوان مثال میلگرد 16 با میلگرد 14 تنها دو میلی‌متر تفاوت دارد و تشخیص چشمی آنها کار دشواری است. بنابراین ابزار و روشهای مختلفی برای اندازهگیری سایز میلگردها ابداع شده‌اند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
استفاده از شابلون برای اندازهگیری سایز میلگرد
در صنعت ساختمان سازی شابلون‌های گوناگونی برای اندازهگیری قطر میلگردها وجود دارد. استفاده از شابلون‌ها جزء دقیقترین و ساده‌ترین روشهای اندازهگیری سایز قطر میلگردها است. این شابلون‌ها هم به صورت آماده وجود دارند و هم میتوان آنها را با ورق‌های باریک آلومینیومی یا حتی فیلم‌های رادیولوژی به راحتی درست کرد.
تشخیص چشمی سایز میلگرد
برخی از مهندسی که تبحر و تجربه زیادی در صنعت ساخت و ساز دارند، به دلیل زیاد سر و کار داشتن با میلگردها می‌توانند به صورت چشمی سایز آنها را تشخیص دهند. البته این کار بسیار دشوار است و حتی در صورت داشتن تجربه‌ی بالا نیز امکان خطا در آن وجود دارد. بنابراین توصیه میشود که از این روش استفاده نشود، و یا در صورت استفاده برای اطمینان مجددا سایز میلگرد با وسایل اندازهگیری بررسی شود.
تشخیص سایز با استفاده از انگشتان
یکی دیگر از روش‌هایی که برخی از مهندسین با تجربه از آن استفاده می‌کنند، اندازهگیری میلگرد با انگشتان است. آنها که از قبل سایز انگشت خود را می‌دانند، انگشتشان را روی سطح مقطع میلگرد گذاشته و اندازه‌ی آن را با استفاده از انگشتشان به دست می‌آورند. البته این روش نیز مانند روش چشمی درصد خطای بالایی دارد . استفاده از آن توصیه نمی‌شود.
استفاده از کولیس
دقیقترین وسیله‌ی اندازهگیری قطر میلگرد کولیس است. کولیس‌ها ابزاری برای اندازهگیری قطر، طول داخلی، طول خارجی و عمق اشیا هستند. سوالی که حین استفاده از کولیس برای اندازهگیری قطر میلگردهای آجدار ممکن است پیش بیاید این است که کولیس را باید روی آج گذاشت و اندازه گرفت یا روی سطح خود میلگرد. برای حل این ابهام قطر میلگرد به سه دسته تقسیم شده است: قطر اسمی، زمینه و خارجی.
قطر اسمی آج همان سایز یا نمره‌ی میلگرد است. قطر زمینه‌ی میلگرد قطر سطح مقطع میلگرد بدون در نظر گرفتن آج است. و در نهایت قطر خارجی هم قطر سطح مقطع از روی آج است. برای مثال قطر اسمی میلگرد 16 همان 16 میلی‌متر است، قطر زمینه‌ی آن بدون در نظر گرفتن آج 15 میلی‌متر است و قطر خارجی که آج هم در آن حساب میشود 18 میلی‌متر است.
استفاده از آچار فرانسه
روش دیگر استفاده از آچار فرانسه برای اندازهگیری سایز میلگرد است. استفاده از آچار فرانسه می‌تواند روشی دقیق برای انجام این کار باشد. آچار فرانسه‌ها در دو نوع مندرج و غیر مندرج هستند. در صورت استفاده از آچار فرانسه‌ی مندرج چون اندازه‌ها روی خودش مشخص شده‌اند، به راحتی میتوان آنها را به دست آورد.
و در صورت استفاده از آچار فرانسه‌ی غیر مندرج، میتوان همانطور که آچار فرانسه روی میلگرد است با استفاده از خط‌کش فاصله‌ی بین دو دهانه ی آچار را اندازه گرفت. که عدد به دست آمده همان سایز میلگرد است.
استفاده از ریسمان یا طناب
یکی از روشهای اندازهگیری میلگرد استفاده از ریسمان یا طناب است. از آن‌جا که ریسمان بنایی معمولا در هر کارگاهی یافت میشود میتوان آن را دور میلگرد بپیچیم و با علامت زدن محیط سطح مقطع میلگرد روی طناب، قطر و سایز آن را حساب کنیم.
محاسبه‌ی سایز میلگرد با وزن کردن آن
آخرین روش محاسبه‌ی سایز، وزن کردن است. البته استفاده از این روش نسبت به سایر روش‌ها کمی دردسر بیشتری دارد. چون برای مثال پیدا کردن باسکول برای وزن کردن میلگرد در کارگاه از پیدا کردن طناب برای اندازهگیری قطر کاری سخت‌تر است. اما در هر صورت این روش را نی به شما شرح می‌دهیم.
برای این کار ابتدا یک شاخه‌ی یک متری از میلگرد مورد نظر را روی باسکول گذاشته و وزن می‌کنیم. سپس عدد به دست آمده را در فرمول زیر جایگذاری کرده و شعاع میلگرد را به دست می‌آوریم:
وزن میلگرد=۱۰۰۰/(شعاع*شعاع*۳.۱۴*طول*۷.۸)
کلام آخر
میلگردها در سایزهای مختلفی تولید می‌شوند که هر کدام مقاومت متفاوت و به طبق کاربرد متفاوتی دارند. به همین دلیل قبل از استفاده از میلگرد باید از سایز آن اطمینان پیدا کرد تا به اشتباه از میلگرد با سایز نامناسب استفاده نشود. هم‌چنین توصیه میشود که برای کاهش خطا، در آرماتوربندی ساختمان در جاهای نزدیک به هم از سایزهای مختلف میلگرد استفاده نشود. برای اندازهگیری قطر (سایز) میلگرد روش‌ةای مختلفی وجود دارد که از دقیقترین آنها استفاده از کولیس است.
