به طور کلی نقشه یک تصویر نمادین از روابط بین المان‌هایی همچون اشیاء، مناطق و مضامین می‌باشد. اولین نقشه‌ها را به صورت دو بعدی از سطح جهان تهیه کردند که کاربردهای مملکت داری و نظامی داشتند. معمولا نقشه‌ها حاوی تصویر قائمی هستند که تمام یا بخشی از عوارض مصنوعی و طبیعی زمین به نسبتی کوچک تر روی صفحه نشان می‌دهند. نقشه ایران نیز نمونه‌ای از نقشه‌ها است که المان‌های گوناگون کشور را روی آن مشخص می‌کنند و معمولا در اذهان به شکل یک گربه تصویر سازی می‌شود. در ادامه بیشتر به بررسی این نقشه خواهیم پرداخت.
ایرانی شبیه به گربه
شباهت نقشه ایران به گربه را برای اولین بار یک کشیش انگلیسی به نام چارلز هاروی استایلمن در کتاب کوچکی که درباره‌ی ایران نوشته بود، مطرح کرد. این کشیش در کتاب خود نقشه‌ای ساده از ایران رسم کرد که به صورت گربه‌ای بود که روی بالشت نشسته است. شاید برایتان جالب باشد بدانید که نقشه ایران قدیم به جای گربه، یک شتر نشسته بوده است.
ایران پس از سپری کردن مصائب سیاسی و جنگی در دوره‌های مختلف و از دست دادن بسیاری از اراضی خود مانند بخش‌هایی از قفقاز، آذربایجان، ایروان، قره باغ و … به شکل امروزی در آمده است.
مرزهای زمینی و آبی ایران
کشور ایران به دلیل موقعیت استراتژیکی خاصی که دارد، مرز آبی و زمینی آن بسیار وسیع است. وجود دریای مازندران و خلیج فارس در شمال و جنوب این کشور و مرزهای زمینی بسیار گسترده‌ی آن، ایران را در یک موقعیت بسیار عالی قرار داده. این کشور بیش از 6000 کیلومتر مرز زمینی و 2700 کیلومتر مرز آبی دارد که توسط دریاهای خزر، خلیج فارس و عمان شکل گرفته.
علاوه بر این مرز زمینی آن نیز با کشورهایی مانند ترکیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، پاکستان، عراق، افغانستان و ارمنستان می‌باشد. جالب است بدانید که طولانی ترین مرز زمینی ایران با عراق است و کوتاه ترین مرز زمینی را با ارمنستان داریم.
استان‌ها
نقشه استان‌های ایران
در حال حاضر ایران در سال 1402 دارای 31 استان می‌باشد که بزرگترین استان، کرمان و کوچک ترین استان البرز به شمار می‌رود. اگر کمی به نقشه ایران توجه کنید میبینید که ما دارای 16 استان مرزی هستیم که از میان آن‌ها 9 استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، خراسان رضوی، خراسان شمالی، کرمانشاه، کردستان، ایلام و خراسان جنوبی در دسته‌ی استان‌های مرز زمینی قرار میگیرند و 3 استان هرمزگان، مازندران و بوشهر نیز دارای مرز آبی هستند. اما 4 استان دیگر یعنی گیلان، گلستان، سیستان و بلوچستان و خوزستان نیز این دو نوع مرز را به طور همزمان در خود جای داده‌اند. جدیدترین تقسیم بندی استان‌های ایران به صورت زیر است:
- تهران
- خراسان رضوی
- فارس
- اصفهان
- آذربایجان شرقی
- آذربایجان غربی
- خوزستان
- مازندران
- کرمان
- سیستان و بلوچستان
- البرز
- گیلان
- کرمانشاه
- گلستان
- لرستان
- هرمزگان
- همدان
- کردستان
- قم
- مرکزی
- قزوین
- اردبیل
- یزد
- بوشهر
- زنجان
- چهارمحال بختیاری
- خراسان جنوبی
- خراسان شمالی
- کهکیلویه و بویر احمد
- سمنان
- ایلام
رودخانه‌های مرزی ایران
در نقشه ایران و در طول مرزهای ایران با سایر کشورها شاهد این موضوع هستیم که رودهایی مرز بین ایران و دیگر کشورها را تشکیل داده. از نمونه رودهایی که مرز میان ایران و کشورهای دیگر را تشکیل می‌دهند می‌توان به ارس، تجن، هریرود، اترک، اروندرود و آستارا اشاره کرد.
| نام رود | مشخصات |
| رود ارس |
|
| رود تجن |
|
| هریرود |
|
| اترک |
|
| اروندرود |
|
| آستارا چای |
|
تغییرات نقشه ایران در طول تاریخ
مرزهای ایران در طول تاریخ دچار تغییرات عظیمی شده و نقشه‌های موجود نشان می‌دهد که این کشور کخنسال چقدر بزرگ بوده است. نمونه آن را می‌توانیم در نقشه ایران در زمان هخامنشیان مشاهده کنیم. در واقع می‌توان گفت که بزرگترین نقشه ایران مربوط به زمان هخامنشیان است. در آن دوره تمام سرزمین‌های آسیای غربی از غرب چین تا آسیای صغیر تحت سیطره هخامنشیان بودند. علاوه بر آن آفریقا و اروپا نیز برای نخستین بار زیر پرچم ایران درآمدند.
اگر بخواهیم دقیق تر به این موضوع بپردازیم، بیشترین وسعت ایران در زمان حکومت و پادشاهی شاهنشای بزرگ ایران زمین، داریوش کبیر بوده است. این حکومت، اوج وسعت و قدرت ایران در طول تاریخ بوده است. سرزمین‌های تحت سیطره داریوش را اگر بخواهیم براساس نقشه‌های امروزی بررسی کنیم، به بیش از 30 کشور آسیایی و اروپایی و آفریقایی می‌رسد.
هخامنشیان 220 سال بر بخش بزرگی از جهان شناخته شده‌ی آن زمان، از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا شمال شرقی آفریقا فرمانروایی کردند. از جمله ایالت‌هایی که داریوش بر آن‌ها پادشاهی کرد و در کتیبه بیستون نیز آمده عبارتند از:
- پارس
- خوزستان
- بابل
- آشور
- سرزمین‌های اعراب
- مصر
- کرانه‌های مدیترانه
- اسپارت
- سواحل یونان
- استانبول
- ماد
- پارت
- ارمنستان
- کاپادوکیه
- هرات
- سیستان
- خوارزم
- بلخ
- سرزمین‌های غرب هند
- بلوچستان
- لیبی
- حبشه
این‌ها تعداد انگشت شماری از شهرها و سرزمین‌های تحت فرماندهی داریوش بوده است.
تاریخچه تقسیمات کشوری ایران
کشور ایران در دو برهه‌ی زمانی تقسیم بندی شد و نقشه ایران دچار تغییر و تحول شد. یکی پیش از ورود اسلام و یکی پس از روی کار آمدن اسلام در این کشور.
پیش از اسلام
با ورود آریایی‌ها به فلات ایران و در نخستین مرحله‌ی زندگی اجتماعی، پیران و یا رِِوُِسای دسته‌ها و گروه‌ها، رهبری مذهبی و سیاسی را بر عهده داشتند. در این مرحله از زندگی انسان‌ها، ساکنان یک آبادی کوچک « ویس » نامیده می‌شدند. آبادی بزرگتر از ویس را گئو می‌نامیدند. چند گئو به هم بخشی به نام دهیو را تشکیل می‌دادند. هرکدام از سران و بزرگان این بخش‌ها ماموریت‌هایی داشتند.
رود فرات سرزمین‌های هخامنشیان را به دو بخش خشتره‌های غرب و شرق تقسیم کرده بود. تقسیمات کشوری در ابتدای دوره ساسانیان به روال گذشته بود تا اینکه پس از مدتی دچار تغییر و تحول شد. به طور کلی در زمان انوشیروان کشور به 4 قسمت یا به اصطلاح آن زمان، به 4 پاذوگس یا استان شرقی، غربی، شمالی و جنوبی تقسیم می‌شد. این تقسیم بندی به صورت زیر بود:
- استان شمال شرقی خراسان و کرمان
- استان غربی شامل عراق و بین النهرین
- استان شمالی شامل ارمن و آذربایجان
- استان جنوبی شامل فارس و خوزستان
پس از اسلام
بعد از حمله‌ی اعراب و تسلط آن‌ها بر ایران، تا مدتی تقسیمات کشوری یا استانی مفهومی نداشت. اما پس از آن که نفوذ خلفای بغداد کاهش یافت و دولت‌های نیمه مستقل روی کار آمدند، حوزه‌های قدرت در نقاط مختلف گسترده شده بود و ایران یکپارچه نبود. هر دوره برای خود تقسیماتی تعیین کرد به طوری که بالاخره در دوره صفویه تقسیمات جدیدی روی کار آمد که با توجه به مدارک و شواهد نقشه ایران در آن زمان شامل 19 ایالت می‌شده. اما پس از روی کار آمدن انقلاب اسلامی، عمده‌ی تغییرات در زمینه‌ی نام عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری بوده است و در این دوره قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، مصوب شد.
کلام پایانی
در آخر باید بگوییم که نقشه ایران می‌تواند اطلاعات گوناگونی را به ما بدهد و ما با استفاده از آن می‌توانیم وسعت کشورمان، استان‌ها و شهرهای آن را بشناسیم و در صورت نیاز از اطلاعات آن استفاده کنید. قطعا هر فردی برای سفر از شهری به شهر دیگر ایران و یا استان به استانی دیگر، نیازمند نقشه برای یافتن راه درست است و در اینجا است که نقشه می‌تواند کمک زیادی به شما بکند.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟
ارسال دیدگاه