فیوز محافظ جان که اصطلاحا کلید محافظ جان نیز نامیده می‌شود نوعی کلید است که از برق گرفتگی جلوگیری می‌کند. در ایمن‌سازی یک سیستم الکترونیکی از فیوز محافظ جان برای تشخیص نشتی و جریان برق و هم‌چنین ایجاد شوک استفاده می‌کنند. اگر چگونگی نصب فیوز محافظ جان و کارکرد آن برای شما سوال است در این مقاله به طور کامل بررسی خواهد شد.

فیوز محافظ جان چیست؟

فیوز محافظ جان یکی از انواع کلید‌های حفاظتی برقی است که به منظور حفاظت از تجهیزات و اشخاص، در یک سیستم برقی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. کلید محافظ جان یا به اختصار RCCB یا RCD مطمئن‌ترین وسیله برای تشخیص و قطع جریان‌های نشتی است. این کلید، حفاظت در برابر شوک الکتریکی ناشی از تماس‌های غیر مستقیم را تضمین می‌کند.

درواقع استفاده از محافظ جان براساس قوانین نظام مهندسی در ساختمان‌ها اجباری است و به عنوان حفاظت اضافی در سیستم برق به شمار می‌رود. چون کلید محافظ جان فقط جریان نشتی را تشخیص می‌دهد و قادر به تشخیص جریان اضافه بار و اتصال کوتاه نیست.

عملکرد فیوز محافظ جان به چه صورت است؟

این محافظ جان به نوعی عمل می‌کند که در صورت بروز اختلاف بین جریان رفت و جریان برگشت مدار قطع شود. به زبان ساده‌تر اگر در حالت عادی مقدار جریان ورودی و خروجی یکسان بود؛ در صورت ایجاد اختلاف بین آن‌ها این امکان وجود دارد که سیم‌های فاز یا قسمت الکتریکی مدار با بدنه در ارتباط باشد که به آن جریان نشتی گفته می‌شود. در صورت وقوع این اتفاق در جریان الکتریکی فیوز محافظ جان ورودی مدار را قطع می‌نماید.

انواع کلید‌های فیوز محافظ جان کدامند؟

RCD اسم کلی کلیدهای محافظ جان می‌باشد که شامل دو نوع می‌باشد:

1. فیوز RCCB :

کلید RCCB یا همان مخفف آن عبارت است (Residual Current Circuit Breaker) می باشد. معنای فارسی این کلمه یعنی قطع جریان نشتی برق که حفاظت اضافه بار ندارد. در واقع کلید فیوز محافظ جان در برابر جریان نشتی  هم از جان کاربر و هم از قطعات داخل دستگاه حفاظت می‌کند تا آسیبی ‌به قطعات دیگر نرساند.

1. فیوز RCBO :

کلیدRCBO مخفف عبارت (Residual Current Circuit Breaker With Over Protection) می‌باشد. معنای فارسی این کلمه یعنی لغو کلید‌های قطع جریان نشتی الکتریکی با حفاظت اضافه بار می‌باشند. این کلید‌ها علاوه بر حفاظت جریان نشتی که وظیفه اصلی آنهاست، حفاظت در برابر جریان اضافه بار را نیز بر عهده دارند. کلمه RCBO بیشتر در اروپا رواج دارد. نام دیگر کلید RCBO که در ایالت متحده و کانادا رایج است، GFCI می باشد که سرنام عبارت Ground Fault Circuit Interrupter است. به کلید RCBO، کلید محافظ جان ترکیبی نیز می‌گویند.

انواع کلاس فیوز محافظ جان

کلاس‌های کلید نقش محافظ را ایفا می‌کنند. چند نوع تیپ مختلف فیوز RCCB یا محافظ جان جهت حفاظت در برابر انواع خطا ساخته شده و به بازار عرضه می‌شود:

• کلید محافظ جان کلاس AC

این کلید قابلیت تشخیص جریان‌های نشتی با شکل موج متناوب AC را دارد و به صورت دو پل و چهار پل قابل استفاده است. 

• محدودۀ جریان نامی آن‌ها از 16 تا 125 آمپر 
• محدودۀ جریان نشتی آن 10، 30، 100، 300 یا 500 میلی آمپر است. 
• دارای ولتاژ کاری 200 تا 400 ولت است.

• کلید محافظ جان کلاس A

این فیوز، قابلیت تشخیص جریان نشتی با شکل موج متناوب AC و مستقیم DC پالسی را داشته و در انواع دو پل و چهار پل ارائه می‌شود. 

• محدودۀ جریان نامی آن از 16 تا 80 آمپر
• محدودۀ جریان نشتی 10، 30، 100، 300 یا 500 آمپر بوده. 
• ولتاژ کاری آنها نیز 200 تا 400 ولت است. البته لازم به ذکر است مدل خاصی از این نوع کلید برای شبکه‌هایی با ولتاژ 500 ولت نیز ارائه شده است.

• کلید محافظ جان کلاس B

این فیوز قابلیت تشخیص جریان نشتی با شکل موج متناوب AC تا فرکانس یک مگاهرتز و مستقیم DC را دارد. این گروه کلید نیز در انواع دو پل و چهار پل ارائه می‌شوند. 

• محدودۀ جریان نامی آن از 16 تا 125 آمپر 
• محدودۀ جریان نشتی از 30 تا 300 میلی‌ آمپر بوده.
• ولتاژ کاری آن نیز 230 تا 400 ولت است. همچنین مدل های خاصی از این نوع کلید با قابلیت کار تا 500 ولت و یا محدودۀ جریان نشتی تا 500 میلی‌آمپر نیز وجود دارد.

مشخصات و علائم ظاهری روی کلید محافظ جان

• ترمینال ها با شماره های فرد (ترمینال های بالای کلید): ورودی کلید
• ترمینال ها با شماره های زوج (ترمینال های پایین کلید): خروجی کلید
• In: جریان نامی مدار
• Ixn: جریان حساسیت به نشت محافظ جان
• Un: ولتاژ نامی مدار
• دکمه Test: جهت بررسی عملکرد کلید
• علامت 1 ↔ O: علامت 1 نشان دهنده وصل بودن کلید و علامت 0 نشان دهنده قطع بودن کلید است.
• ترمینال N: معمولا ترمینال مخصوص نول را با حرف N روی کلید علامت گذاری می کنند.
• در پشت کلید یک فضای خالی وجود دارد که مناسب برای قرارگیری روی ریل است.
• نشانگر: روی برخی از کلیدهای محافظ جان، یک نشانگر وجود دارد که نشان دهنده وضعیت خاموش یا روشن بودن کلید است.

نکته: معمولا نقشه فنی کلیدهای محافظ جان بر روی آن‌ها به صورت شماتیک کشیده شده است.

نصب فیوز محافظ جان

برای حفاظت از جان افراد در مقابل خطر برق گرفتگی و جلوگیری از خطرات جریان نشتی الکتریکی و اتصالات از کلید محافظ جان باید استفاده کرد. ضمن اینکه چگونگی نصب و استفاده از فیوز محافظ جان شامل یک سری ملزومات و نکات اجرایی است که باید رعایت شود بنابراین در ادامه آن را آموزش خواهیم داد.

• دمای کاری فیوز محافظ جان باید 35 الی 70 درجه سلسیوس باشد.
• فیوز محافظ جان با جریان نامی 6 تا 100 آمپر تولید می‌شود.
• اگر شما مشترکین خانگی هستید باید فیوز محافظ جانی دو پل نیز تهیه کنید. مشترکین صنعتی که با برق سه فاز سر و کار دارند، فیوز‌های چهار پل که در سیستم‌های سه سیم استفاده می‌گردد برای آن‌ها مناسب است.

شما قبل از نصب نمودن فیوز باید با میلی آمپر مخصوص میزان نشتی جریان را اندازه بگیرید که در صورتی که میزان جریان نشتی از 20 درصد حساسیت جریان نشتی نامی کلید باشد. این نشتی می‌تواند بین فاز و زمین، نول و زمین، مجاور باشد باید در تمام حالت های فوق کلید اقدام به قطع مدار می‌نماید. در سیستم‌های تک‌فاز، دو سیم نول و فاز و در سیستم سه فاز، چهار سیم سه فاز و نول بایستی به ورودی و خروجی کلید وصل شود. حتما در هنگام نصب به افراد متخصص نیز این کار را بسپارید و تاکید کنید که همراه با فیوز محافظ جان از کنتاکتور کمکی به کار ببرد.

آیا استفاده از فیوز محافظ جان در ساختمان ها الزامی می‌باشد؟

امروزه باید در ساختمان‌ها و با رعایت استاندارد‌های ایمنی ساختمان کلید محافظ جان در تمامی مدارها الزامی می‌باشد، سه منطقه در ساختمان وجود دارد که فیوز محافظ جان باید نصب گردد. سرویس بهداشتی‌ها و مناطق مرطوب، تابلو برق ورودی‌ها، سویچ‌ها و پریز‌ها از دیگر مناطقی است به نصب کلید محافظ جان نیاز دارد.

نصب فیوز محافظ جان برای چه دستگاهی‌هایی ضروری است؟

کلید محافظ جان در دستگاه‌هایی که با برق کار می‌کنند بیشتر نصب می‌شوند چون این کلید برای نشتی جریان برق به کار گرفته شده که در سیستم‌هایی که با نفت کار می‌کند  طبیعتا کارایی ندارد. در واقع اهمیت فیوز محافظ جان به اندازه فیوز مینیاتوری قابل توجه است.

این فیوز در پکیج‌های برقی به این گونه عمل می‌کند:

فیوز محافظ جان در زمان بروز نوسان برق و قطع شدن جریان الکتریکی سریعاً ورودی جریان برق را به مدار قطع می نماید که جان کاربر در امان باشد و آسیبی به دستگاه وارد نشود.این فیوز جریانات دقیق رفت و برگشتی را باهم به صورت دقیق نیز بررسی می‌کند. اگر که جریان ورودی و خروجی یکسان نبود بلافاصله نیز قطع می‌کند.

آیا کلید محافظ جان بدون ارت نیز کار می‌کند؟

برای نصب و عملکرد کلید RCCB یا کلید محافظ جان به سیستم زمین و سیم ارت نیاز است؛ چون با بروز خطای نشتی باید از یک مسیر به زمین جریان الکتریکی نشتی تخلیه شود. این تخلیه از طریق سیستم ارتینگ یا سیم ارت انجام می‌شود اگر این مسیر در هنگام بروز نشتی وجود نداشته باشد باعث می‌شود شخصی که در محل نشتی قرار گرفته، دچار شوک الکتریکی شود.

امکان دارد که میزان نشتی در دستگاه به گونه‌ای باشد که به زمین منتقل شود، یعنی جریان نشتی آن برای کلید طراحی شده، که بنابراین کلید مدار را قطع نمی‌کند. چون این فیوز محافظ جان 30 میلی‌آمپر برای حفاظت از افراد در برابر برق گرفتگی و با توجه به میزان مقاومت بدن و مقدار جریان نشتی که بدن انسان می‌تواند تحمل کند طراحی شده است.

پس با داشتن اتصال به زمین در مداری که در آن فیوز محافظ جان استفاده می‌شود یکی از نکات ضروری می‌باشد. چون که محافظ جان بر اساس اختلاف جریان فاز و نول عمل می‌کند. با وجود این حال هم می‌توان از کلید محافظ جان برای مکان‌هایی که چاه ارت ندارند استفاده کرد اما باید گفتن که خطر برق گرفتگی تهدید می‌کند.

نحوه عیب یابی فیوز محافظ جان

زمانی که کلید RCCB دچار تریپ می‌شود، می‌توان از چک لیست زیر برای عیب‌یابی استفاده کرد:

ابتدا باید دربیابید که خطای زمین یا جریان نشتی دقیقا در کدام نقطه از مدار اتفاق افتاده است؟ بررسی کنید آیا تغییراتی در مداری که کلید محافظ جان در آن نصب شده بوجود آمده است یا خیر. مثلا لامپ یا پریز جدیدی نصب شده است؟ اگر پاسخ مثبت بود احتمال دارد سیم‌کشی مشکلی داشته باشد یا یکی از ترمینال‌ها بسته نشده باشد.

آیا آب و هوا می‌تواند باعث خطا در عملکرد کلید محافظ جان شود؟

چنانچه رعد و برق اتفاق بزند، کلید محافظ جان تریپ می‌دهد. برای جلوگیری از تریپ کلید محافظ جان هنگام بروز رعد و برق می توان از کلید نوع F استفاده کرد. هم‌چنین در صورت وجود ترک در دیوارها،باران سنگین باعث آسیب دیدن کابل‌ها در طولانی مدت می‌شود.در نتیجه همین آسیب باعث بروز جریان نشتی و تریپ کلید محافظ جان می‌شود.

محل دقیق خطا در فیوز کجاست؟

کلید مینیاتوری‌های ورودی مدار را قطع کنید تا مدار از منبع برق ایزوله شود. اگر همه مدارها به جز یکی مدار، کار می‌کنند باید محل خطا را پیدا کنید. ابتدا هر مصرف کننده را بصورت جداگانه چک کنید و از آخرین مصرف کننده در مدار شروع کنید.

کلام پایانی

فیوز یک مکانیسم مهم ایمنی در سیستم‌های الکترونیکی به حساب می‌آید. فیوز‌های مینیاتوری از نظر تعداد فاز در انواع تک فاز (یک پل)، دو فاز (دو پل)، سه فاز(سه پل)، چهار فاز (چهار پل) و تک فاز به همراه سیم نول دسته بندی می‌شوند. شما می‌توانید برای استعلام قیمت فیوز و خرید سایر محصولات مرتبط در هر برندی به سایت سیوان‌لند مراجعه کرده. و یا برای ثبت فروشگاه خود در زمینه تاسیسات و مصالح ساختمان با کارشناسان ما در تماس باشید. ما آماده یک همکاری گرم و صمیمانه با شما هستیم.